سریال «جابر بن حیان» برگرفته از زندگینامه این شاگرد برجسته و ایرانی امام جعفر صادق (ع) 12 سال پیش ساخته شد. داستان این فیلم با شروع خلافت عباسیان و به قدرت رسیدن منصور دوانیقی و دور تازه‌ای از سرکوب و خفقان علیه علویان آغاز می‌شود و در این شرایط با تدبیر امام جعفر صادق (ع)، نهضت علمی شیعیان به صورت پنهانی به فعالیت خود ادامه می‌دهد و شاگردان آن حضرت در شهرهای مختلف به نشر علم و حقایق اسلام و سنت پیامبر (ص) می‌پردازند که جابربن حیان در بین این شاگردان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. این سریال که برای اولین بار در سال 85 روی آنتن شبکه سوم سیما رفت، تنها سریال ساخته شده درباره یکی از شهیرترین شاگردان امام جعفر صادق (ع) است که در ابتدا قرار بود به زبان عربی و برای شبکه برون مرزی الکوثر ساخته شود، اما از شبکه‌های داخلی هم پخش شد و پس از آن چند بار دیگر از شبکه‌های مختلف سیما بازپخش شد. سریال 15 قسمتی ساخته جواد افشار بازیگران نام آشنای سینما و تلویزیون را گرد هم آورده بود؛ از زنده یاد حسن جوهرچی گرفته تا انوشیروان ارجمند.
این سریال روایتی تاریخی از جابر را در قالب مجموعه‌ای داستانی به نمایش می‌گذاشت. از میان شاگردان کثیر امام ششم (ع) که شمار آن‌ها به 4000 نفر می‌رسید، «جابر بن حیان» شخصیتی دانشمند، باورمند و محکم داشت و از شاگردان برجسته امام صادق (ع) به شمار می‌رفت. به طوری که امام (ع) هر روز به صورت خصوصی یک مسئله خاص را به جابر می‌گفت. اگرچه قصه‌ها پیرامون شاگردان امام صادق (ع) می‌گذشت، ولی امام ششم شیعیان، شاه بیت سریال بود.
ای کاش دستمان بازتر بود
جواد افشار، کارگردان سریال جابر بن حیان درباره تجربه ساخت این سریال تاریخی- مذهبی به خبرنگار ما می‌گوید: ساخت جابربن حیان سال‌ها پیش بعد از سه تجربه تاریخی برای من رقم خورد. مهم‌ترین تجربه کاری من در حوزه ساخت سریال‌های تاریخی- مذهبی مدتی بود که به عنوان دستیار در کنار آقای داود میرباقری کار کردم که تجربه شیرین و پربرکتی برای من بود، بعد از تجربه همکاری با ایشان که آخرین فعالیت من در زمینه دستیار کارگردانی بود، اولین سریالی که ساختم، مجموعه 26 قسمتی «غروب بی پایان» برای شبکه سحر و پخش برون مرزی بود که در زمان خودش، کار خوبی از آب درآمد. پیرو این تجربه‌ها که در اواخر دهه 70 برای من رقم خورد، زمینه ساخت سریال جابربن حیان در سال‌های84- 83 برایم فراهم شد. او خاطرنشان می‌کند: با توجه به محدودیت مالی و بودجه‌ای، این سریال تولید شد و ای کاش دستمان بازتر بود و می‌توانستیم بهتر عمل کنیم. این سریال که به سفارش شبکه الکوثر ساخته شد قرار بود در شبکه‌های برون مرزی و به زبان عربی پخش شود به همین دلیل روی صدا و دیالوگ کار جدی نکرده بودیم و فقط به عنوان صدای شاهد فیلمبرداری را جلو می بردیم. افشار اضافه می‌کند: اواسط فیلمبرداری به ما اعلام کردند که قرار است این سریال پخش داخلی هم داشته باشد. در حین تولید، رویکرد ما عوض شد و تیم صدابرداری به گروه اضافه شد. پیش از آن، چون قرار بود سریال دوبله عربی شود بدون صدا کار را ضبط کرده بودیم. از زمانی که به ما اعلام شد، سریال پخش داخلی دارد، دیالوگ‌ها کنترل شد. با اینکه توانستیم کار را جمع و جور کنیم، اما این ماجرا برایمان چالش ایجاد کرده بود. وی با اشاره به پخش این سریال در سال 85 و بازخوردهای خوب آن، خاطرنشان می‌کند: این سریال از کارهای تاریخی با پروداکشن سبک و ارزان قیمت بود و نه از کارهای فاخری همچون امام علی (ع) و مختارنامه.
کاری قابل قبول با بودجه‌ای محدود
افشار درباره هزینه‌های تولید این سریال می‌گوید: سریال جابر بن حیان در طبقه بندی بودجه‌ای، جزو کارهای فاخر و الف به شمار نمی‌رفت. هزینه‌های این کار، مدل آپارتمانی دیده شده بود و کل هزینه تولید سریال جابربن حیان به طور مثال، اندازه هزینه لیوان‌های یکبار مصرف سریال مختارنامه هم نمی شد، این قدر بودجه ما محدود بود، با این محدودیت‌های مالی اما کار قابل قبولی ساخته شد. او با بیان اینکه بررسی تاثیرات امام صادق (ع) بر شاگردانشان که در سرتاسر جهان اسلام فعالیت داشتند، دلیل ساخت این سریال بود، می‌افزاید: در این سریال به طور مستقیم و غیرمستقیم به شخصیت امام صادق (ع) ورود پیدا نکردیم؛ بلکه تلاش داشتیم تا تأثیراتی را که ایشان روی شاگردانشان همچون جابربن حیان داشتند به نمایش بگذاریم. این کارگردان تأکید می‌کند: بررسی زندگی شاگردان امام صادق (ع) جای کار بسیار زیادی دارد و حیف است که به این شخصیت‌های مهمی تاریخی- مذهبی پرداخته نشود. افشار درباره اینکه چرا کمتر کارگردانی به سمت ساخت سریال‌های تاریخی- مذهبی می‌رود، می‌گوید: ساخت سریال‌های تاریخی- مذهبی بسیار سخت است و کار ویژه‌ای را می‌طلبد. ساخت چنین سریال‌هایی، همت بزرگی را می‌طلبد چون صفر تا صد پروداکشن آن باید ایجاد شود، مانند کارهایی که آقای میرباقری در این سال‌ها انجام داده که از این جنس کارهای دشوار بوده است.
■ بازی در نقش یاران ائمه(ع) راه رفتن روی لبه تیغ است
علیرام نورایی، بازیگر نقش «زبیر» در سریال جابر بن حیان با اشاره به تجربه به یادماندنی نقش آفرینی در این سریال به خبرنگار ما می‌گوید: یکی از زیباترین تجربیات کاری‌ام بود و هرزمان صحبت از بهترین تجربه کاری می‌شود، تجربه بازی در این سریال و همکاری با جواد افشار را به یاد می‌آورم. با اینکه این سریال با بودجه بسیار پایینی به سفارش شبکه الکوثر ساخته شد، اما تعداد زیادی از بازیگران بنام در این مجموعه نقش آفرینی کردند. زمان تصویربرداری کار، محدود بود و لوکیشن‌ها در یک منطقه کویری و خشک بود که تجربه طاقتفرسا اما شیرینی برای من بود.
او خاطرنشان می‌کند نقشی که در کنار مرحوم حسن جوهرچی در این سریال بازی کردم، خاطره همکاری در این سریال را برایم شیرین‌تر کرده است.
نورایی درباره اینکه چرا در این سال‌ها، کمتر شاهد ساخت سریال‌های تاریخی دینی هستیم، توضیح می‌دهد: برای من نیز جای سؤال است که چرا کمتر سراغ ساخت سریال‌های تاریخی مذهبی می‌روند و بیشتر سریال‌های تاریخی مربوط به تاریخ معاصر ایران است.
او یکی از دلایل اینکه سریال تاریخی مذهبی کمتر ساخته می‌شود را تجربیات بسیار پرهزینه‌ای می‌داند که ساخت این سریال‌ها بر دوش تلویزیون گذاشته است و ادامه می‌دهد: بعید نیست که ترس از هزینه‌های هنگفت ساخت چنین سریال‌هایی، اقبال را به این سمت کم کرده است.
نورایی معتقد است: نقش آفرینی در کار تاریخی، کار دشواری است چون ما به ازای دیداری ندارد و آنچه به دست بازیگر می‌رسد، نتیجه تحقیقات کارگردان و نویسنده است.
بازیگر باید خودش را در قالب و فضایی ترسیم کند که زندگی درآن شرایط را تجربه نکرده است. این‌ها باعث می‌شود که نقش آفرینی در چنین کارهایی سخت و خاص شود، اما اگر شخصیت خوب از آب در بیاید، نتیجه آن بسیار جذاب است.
در واقع آن شخصیت و نقش باید خلق شود چون منابع تحقیقی تاریخی بویژه در مورد تاریخ دینی که قدمت بیشتری دارد، محدود است.
این بازیگر با تأکید بر اینکه ژانر اکشن و تاریخی جزو محبوب ترین‌ها برای اوست و از بازی در چنین ژانرهایی قطعاً استقبال خواهد کرد، به حساسیت‌های بازی در سریال‌های تاریخی- مذهبی اشاره کرده و می‌گوید: بازی کردن در نقش یاران و نزدیکان ائمه اطهار(ع) حساسیت‌های ویژه‌ای دارد و راه رفتن روی لبه تیغ است، یک بازیگر برای خلق چنین کاراکترهایی باید حواسش را جمع کند.
نظر شما